အတၱမဟုတ္ေသာေၾကာင့္ အနတၱမည္၏ဟု ဖြင့္ဆိုျခင္းသည္ အက်ဥ္းဆံုးႏွင့္ အထိမိဆံုး ဖြင့္ဆိုခ်က္ ျဖစ္ေပလိမ့္မည္။ အတၱႏွင့္ အနတၱတို႔သည္ ဆန္႔က်င္ဘက္ အျဖစ္ျဖစ္ ဆက္စပ္ေနၾက၏။ ဗုဒၶဝါဒသည္ အတၱကို ျငင္းပယ္သည့္ အနတၱဝါဒ ျဖစ္၏။ အတၱဝါဒသည္ သာသနာႏွင့္ ဆန္႔က်င္ေသာ သာသနဝိပစၥနိကဝါဒ၊ မွားယြင္းေသာ မိစၧာဒိ႒ိဝါဒ ျဖစ္၏။ ဗုဒၶစာေပ၌ အနတၱ၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာ အတၱႏွင့္တြဲ၍ အတၱနိယကိုပါ ေတြ႔ရ၏။ အတၱကို ငါဟုလည္းေကာင္း၊ အတၱနိယကို ငါ့ဥစၥာဟုလည္းေကာင္း ျမန္မာမႈ ျပဳၾက၏။ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာ အနတၱသေဘာကို ငါမဟုတ္ျခင္း၊ ငါ့ဥစၥာမဟုတ္ျခင္းဟု နားလည္ႏိုင္ေပသည္။ အယူမွန္ အနတၱသေဘာကို နားလည္ရန္အတြက္ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာ အယူမွား အတၱကို ေရွးဦးစြာ ေလ့လာသင့္၏။
အတၱဝါဒသည္ ကမၻာဦးကပင္ တည္ရွိခဲ့ေၾကာင္း သီလကၡန္ ပါဠိေတာ္ ျဗဟၼဇာလသုတ္၌ ေဖာ္ျပထား၏။ ကမၻာပ်က္ရာ၌ ကာမဆယ့္တစ္ဘံုမွ ပထမစ်ာန္ ႐ူပျဗဟၼာ့ဘံု သံုးဘံုအထိ မီးေၾကာင့္ပ်က္၏။ ေနခုနစ္စင္း ထြက္လာ၍ မီးေတာက္ရသည္။ ဒုတိယစ်ာန္ ႐ူပျဗဟၼာ့ဘံု သံုးဘံုအထိ ေရေၾကာင့္ပ်က္၏။ တတိယစ်ာန္ ႐ူပျဗဟၼာ့ဘံု သံုးဘံုအထိ ေလေၾကာင့္ပ်က္၏။ ေဝဟပၹိဳလ္၊ အသညသတ္ႏွင့္ သုဒၶါဝါသ ငါးဘံုဟူေသာ စတုတၳစ်ာန္ ႐ူပျဗဟၼာ့ဘံု ခုနစ္ဘံုတို႔ မပ်က္စီးဘဲ က်န္ခဲ့သည္။ အ႐ူပေလးဘံုလည္း က်န္ခဲ့သည္။ ကမၻာသည္ မီး၊ ေရ၊ ေလတို႔ေၾကာင့္ ပ်က္ၿပီးေနာက္ တစ္စတစ္စ ျပန္လည္၍ စည္ကားလာခဲ့သည္။ ကမၻာပ်က္ေသာ္လည္း မေသမပ်က္ေသာ အထက္ျဗဟၼာႀကီးတို႔မွ အဆင့္ဆင့္ ေပါက္ဖြား၍ လူသားတို႔ တည္ရွိလာခဲ့သည္။ (ဝိသုဒၶိမဂ္)
ထိုျဗဟၼာတို႔၏ သက္တမ္းသည္ ကမၻာမ်ားစြာ ရွည္လ်ား၏။ ေဝဟပၹိဳလ္ ျဗဟၼာႏွင့္ အသညသတ္ ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္ငါးရာ အသက္ရွည္ၾက၏။ သုဒၶါဝါသ ငါးဘံုအနက္ အဝိဟာ ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္တစ္ေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ အတပၸာ ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္ႏွစ္ေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ သုဒႆာ ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္ေလးေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ သုဒႆီ ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္ရွစ္ေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ အထက္ဘဝဂ္ဟု ဆိုအပ္ေသာ အကနိ႒ဘံုသား ျဗဟၼာတို႔သည္ မဟာကပ္ တစ္ေသာင္းေျခာက္ေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ အာကာသာနဥၥာယတန၊ ဝိညာနဥၥာယတန၊ အကိဥၥညာယတန၊ ေနဝသညာနာသညာယတနဟု ဆိုအပ္ေသာ အ႐ူပျဗဟၼာ့ဘံုတို႔၌ အစဥ္အတိုင္း မဟာကပ္ႏွစ္ေသာင္း၊ မဟာကပ္ေလးေသာင္း၊ မဟာကပ္ေျခာက္ေသာင္း၊ မဟာကပ္ ရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္ အသက္ရွည္ၾက၏။ (အဘိဓမၼတၳသဂၤဟ)
ကမၻာပ်က္ရာ၌ မပါဝင္ေသာ သက္တမ္းရွည္သည့္ ျဗဟၼာႀကီး တစ္ဦးသည္ အျခံအရံ အေပါင္းအေဖာ္ လိုလားေသာစိတ္ျဖင့္ “တစ္ျခားသတၲဝါ တစ္ဦးဦး ေရာက္လာလွ်င္ ေကာင္းမည္”ဟု ေတာင့္တၾကံစည္ေလ၏။ တိုက္ဆိုင္စြာပင္ အျခားဘံုမွ အရင္သက္တမ္းကုန္ေသာ၊ အရင္ကံကုန္ေသာ ျဗဟၼာအခ်ိဳ႕ စုေတၾကကာ အျခံအရံ အေပါင္းအေဖာ္ လိုလားေသာ ျဗဟၼာႀကီး၏ဘံု၌ ျဗဟၼာ ျပန္ျဖစ္ၾက၏။ အရင္ရွိႏွင့္ေသာ ျဗဟၼာႀကီးသည္ ေနာက္မွေရာက္လာသည့္ ျဗဟၼာမ်ားငယ္မ်ားထက္ အေရာင္အဝါႏွင့္ အျခားအရည္အေသြးမ်ား သာလြန္ေနေသာေၾကာင့္ “ျဗဟၼာႀကီးက အျခားျဗဟၼာမ်ားထက္ အစစအရာရာ သာလြန္သည္၊ ျဗဟၼာႀကီး၏ အလိုဆႏၵအတိုင္း ျဖစ္ေပၚလာၾကရေသာ ေနာက္ေပါက္ျဗဟၼာငယ္မ်ားမွာ ျဗဟၼာႀကီး ဖန္ဆင္းလိုက္သည့္ သတၱဝါမ်ား ျဖစ္ၾကသည္”ဟု ျဗဟၼာအားလံုးက လက္ခံယံုၾကည္ၾက၏။
ကမၻာပ်က္ရာ၌ မပါဝင္ေသာ သက္တမ္းရွည္သည့္ ျဗဟၼာႀကီး တစ္ဦးသည္ အျခံအရံ အေပါင္းအေဖာ္ လိုလားေသာစိတ္ျဖင့္ “တစ္ျခားသတၲဝါ တစ္ဦးဦး ေရာက္လာလွ်င္ ေကာင္းမည္”ဟု ေတာင့္တၾကံစည္ေလ၏။ တိုက္ဆိုင္စြာပင္ အျခားဘံုမွ အရင္သက္တမ္းကုန္ေသာ၊ အရင္ကံကုန္ေသာ ျဗဟၼာအခ်ိဳ႕ စုေတၾကကာ အျခံအရံ အေပါင္းအေဖာ္ လိုလားေသာ ျဗဟၼာႀကီး၏ဘံု၌ ျဗဟၼာ ျပန္ျဖစ္ၾက၏။ အရင္ရွိႏွင့္ေသာ ျဗဟၼာႀကီးသည္ ေနာက္မွေရာက္လာသည့္ ျဗဟၼာမ်ားငယ္မ်ားထက္ အေရာင္အဝါႏွင့္ အျခားအရည္အေသြးမ်ား သာလြန္ေနေသာေၾကာင့္ “ျဗဟၼာႀကီးက အျခားျဗဟၼာမ်ားထက္ အစစအရာရာ သာလြန္သည္၊ ျဗဟၼာႀကီး၏ အလိုဆႏၵအတိုင္း ျဖစ္ေပၚလာၾကရေသာ ေနာက္ေပါက္ျဗဟၼာငယ္မ်ားမွာ ျဗဟၼာႀကီး ဖန္ဆင္းလိုက္သည့္ သတၱဝါမ်ား ျဖစ္ၾကသည္”ဟု ျဗဟၼာအားလံုးက လက္ခံယံုၾကည္ၾက၏။
ထို႔ေနာက္ ကမၻာႀကီး ျပန္လည္စည္ကား လာေနစဥ္ ျဗဟၼာငယ္မ်ား စုေတ၍ လူ႔ျပည္၌ ျဖစ္ၾက၏။ ျဗဟၼာ့ျပည္မွ လာခဲ့ၾကေသာ လူသားတို႔သည္ ေလာကီအာ႐ံု ကာမဂုဏ္ကို တပ္မက္ေသာစိတ္ မရွိၾကေပ။ ဝသီေဟာင္းေၾကာင့္ စ်ာန္အဘိညာဏ္ ရေအာင္က်င့္၍ စ်ာန္အဘိညာဏ္ႏွင့္သာ ေမြ႔ေလ်ာ္ေနၾကၿပီး စုေတၾကေသာအခါ ျဗဟၼာႀကီး၏ဘံု၌ ျဗဟၼာ ျဖစ္ၾကျပန္၏။ လူျပည္မွလာေသာ ျဗဟၼာတို႔သည္ အဘိညာဏ္ အစြမ္းျဖင့္ အတိတ္ကို ဆင္ျခင္ၾကည့္ေသာအခါ သက္တမ္းရွည္ေသာ ျဗဟၼာႀကီး၏ အစြမ္းသတၱိကို ပို၍ပင္ အထင္ႀကီး သြားၾက၏။ မေသမပ်က္ ထာဝရ တည္တံ့ႏိုင္ေသာ မဟာျဗဟၼာႀကီးဟု ထင္မွတ္သြားၾက၏။ ျဗဟၼာငယ္မ်ား ေမြးေသသံသရာ၌ က်င္လည္ၾကရေသာ္လည္း မဟာျဗဟၼာႀကီးကား အိုနာေသကင္းသူ၊ ျဗဟၼာ့ဘံု၌ ထာဝရ ရွင္သန္ႏိုင္သူဟု ထင္မွတ္သြားၾက၏။ အစိုးရေသာ ဣႆရဟု ထင္မွတ္သြားၾက၏။ ဖန္းဆင္းတတ္သူ နိမၼာနတာဟု ထင္မွတ္သြားၾက၏။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ခႏၶာတစ္ခုၿပီးတစ္ခု ေျပာင္း၍ေျပာင္း၍ သံသရာ ၾကင္လည္ရေသာ ဇီဝအတၱ အသက္ေကာင္ႏွင့္ အျမင့္ျမတ္ဆံုး ဖန္ဆင္းရွင္ ပရမအတၱဟူ၍ အတၱႏွစ္မ်ိဳးကို လက္ခံလာခဲ့ၾက၏။ (ျဗဟၼဇာလသုတ္)
ထို႔ျပင္ ထာဝရျဗဟၼာႀကီးသည္ သက္ရွိအားလံုးကို ဖန္းဆင္းသည္၊ သတၱဝါတို႔၏ သႏၲာန္၌ အသက္ဇီဝ အတၱကို ထည့္ေပးသည္၊ ထာဝရအတၱမွ အသက္ဇီဝကို ဖန္းဆင္းသည္၊ ထာဝရအတၱ၏ အစိတ္အခြဲမ်ား ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သတၱဝါတို႔၏ သာမန္အတၱသည္လည္း ထာဝရအတၱကဲ့သို႔ပင္ တည္ျမဲသည္ဟု ယံုၾကည္ၾက၏။
ဤကဲ့သို႔ေသာ ထာဝရ ဖန္ဆင္းရွင္ကို ယံုၾကည္ျခင္းသည္ ဣႆရနိမၼာနမိစၦာဒိ႒ိ မည္၏ (တိတၳာယတနာဒိသုတ္၊ တိကဂၤုတၱရ)။
ကံႏွင့္သံသရာကို လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည့္ အတၱဝါဒီ အခ်ိဳ႕က စိတ္ကို အတၱဟု ယူဆၾက၏။ အတၱေကာင္ကို ဝိဥာဥ္ဟု ေခၚၾကသည္။ ဝိဥာဥ္သည္ ႏွလံုးသားထဲ၌ တည္ေနသည္၊ မ်က္စိျဖင့္ မျမင္ရေလာက္ေအာင္ ေသးငယ္သည္ဟု ယံုၾကည္ၾက၏။ အတၱဝါဒီ အခ်ိဳ႕က အတၱေကာင္ကို ႐ုပ္ဟု ယူဆၾကသည္။ ခႏၶာကိုယ္ အႏွံ႔အျပား၌ အတၱေကာင္ တည္ေနသည္ဟု ယူဆၾက၏။ ခႏၶာကိုယ္ႀကီးလွ်င္ အတၱႀကီး၍ ခႏၶာကိုယ္ငယ္လွ်င္ အတၱငယ္သည္ဟု ယူဆၾက၏။ အတၱဟူသည္ ႐ုပ္လည္းမဟုတ္၊ နာမ္လည္းမဟုတ္ေသာ အစြမ္းသတၱိထူး တစ္မ်ိဳးသာျဖစ္သည္ဟု ယူဆၾကေသာ အတၱဝါဒီမ်ားလည္း ရွိ၏။
အတၱဝါဒီတို႔သည္ အတၱ၏ အဓိပၸာယ္ကို အမ်ိဳးမ်ိဳး ဖြင့္ဆိုၾက၏။ အခ်ိဳ႕ကို ဝိသုဒၶိမဂ္၊ ပဋိသမၻိဒါမဂ္ အစရွိေသာ အ႒ကထာ ဋီကာတို႔၌ ေတြ႔ႏိုင္သည္။ အတၱ၏ အလိုအတိုင္း သတၱဝါက ျပဳမူရသည္၊ ထိုင္ျခင္း၊ သြားျခင္း၊ စကားေျပာျခင္းစသည္ကို ျပဳမူရသည္ဟု ဆိုၾက၏ (သယံဝသီ)။ အတၱသည္ သတၱဝါ၏ သႏၲာန္၌ တည္ေနသည္၊ အတၲသည္ မပ်က္မစီးဘဲ ခႏၶာေျပာင္းကာ သံသရာ ၾကင္လည္သည္ဟုလည္း ဆိုၾက၏ (နိဝါသီ)။ အတၱသည္ သတၱဝါကို စိုးပိုင္သည္၊ သတၱဝါတို႔သည္ အတၱ၏ ကြ်န္ႏွင့္တူသည္၊ သတၱဝါတို႔ ေကာင္းမႈမေကာင္းမႈ ျပဳလုပ္ၾကသည္မွာ အတၱ၏ အမိန္႔အတိုင္း ေဆာင္ရြက္ေနၾကျခင္း ျဖစ္သည္ဟုလည္း ဆိုၾက၏ (သာမီ)။ အတၱသည္ သတၱဝါကို စီမံႏိုင္သည္၊ အတၱ၏ စီမံညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း သတၱဝါတို႔ လိုက္နာ ေဆာင္ရြက္ၾကရသည္ဟုလည္း ဆိုၾက၏ (အဓိ႒ာယက)။ သတၱဝါတို႔ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မႈ မွန္သမွ် အတၱ၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္သာျဖစ္သည္၊ ျမင္ျခင္း၊ ၾကားျခင္း၊ သြားျခင္း၊ စားျခင္း စသည္တို႔ကို အတၱက ေဆာင္ရြက္သည္ဟုလည္း ဆိုၾက၏ (ကာရက)။ အတၱသည္ အေကာင္းအဆိုး ေဝဒနာမ်ိဳးစံုကို ခံစားသည္ဟုလည္း ဆိုၾက၏ (ေဝဒက)။
ခႏၶာပ်က္ေသာ္လည္း မပ်က္မစီး တည္ရွိေနေသာ (နိစၥ၊ ဓူဝ) အတၱသည္ ခႏၶာေဟာင္း တစ္ခုပ်က္လွ်င္ ခႏၶာသစ္ တစ္ခုသို႔ ေျပာင္းဝင္၍ ကံ၏အက်ိဳးကို ခံစားရသည္ဟု အားလံုးေသာ အတၱဝါဒီတို႔က ယံုၾကည္ၾက၏။ အတၱကို ဖြင့္ဆိုပံု အမ်ိဳးမ်ိဳး (မတိမ္းမယိမ္း) ကြဲျပားေသာ္လည္း “အတၱသည္ တည္ျမဲ၏”ဟု ယံုၾကည္ပံုမွာ အတူတူပင္ ျဖစ္၏။
ထိုယံုၾကည္ခ်က္ျဖင့္ သံသရာ၌ အတၱခံစားရမည့္ ေကာင္းက်ိဳးကို ေမွ်ာ္လင့္ေတာင့္တ၍ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမ်ား ျပဳလုပ္ဆည္းပူးၾက၏။ ပစၥဳပၸန္ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္လည္း သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ခိုးဝွက္ျခင္း အစရွိေသာ အကုသိုလ္မႈမ်ားကို က်ဴးလြန္ၾက၏။ အတၱကို အေၾကာင္းျပဳ၍ မာန္မာနလည္း ေထာင္လႊားၾက၏။ ငါက သူ႔ထက္ျမတ္သည္၊ ငါ့အတၱက သူ႔အတၱထက္ အရည္အေသြးေကာင္းသည္ စသည္ျဖင့္ ေမာက္မာၾက၏။ အတၱကို အေၾကာင္းျပဳ၍ တဏွာစြဲ၊ မာနစြဲ၊ ဒိ႒ိစြဲမ်ား ျပင္းထန္လာၾက၏။
ဗုဒၶဘာသာအလိုအရ ဤသို႔ေသာ အတၱဟု ယူမွားျခင္း၊ အတၱကို တပ္မက္စြဲလမ္းျခင္းႏွင့္ အတၱေၾကာင့္ မာန္တက္ျခင္း (ဒိ႒ိ၊ တဏွာ၊ မာန)တို႔သည္ သံသရာကို ခ်ဲဳ႕ထြင္သည့္ ပပဥၥတရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏ (“]တဏွာပပဥၥသခၤါ၊ ဒိ႒ိပပဥၥသခၤါ၊ မာနပပဥၥသခၤါ”}၊ မဟာနိေဒၵသ)။
ဗုဒၶဘာသာ၌ အတၱကို ျငင္းပယ္သည့္ အနတၱေဒသနာေတာ္သည္ ပဓာနက်သည့္ တရားေတာ္ ျဖစ္၏။ နာလည္ရန္လည္း ခက္ခဲ၏။ ဘုရားရွင္ ထုတ္ေဖာ္ေတာ္မူခဲ့သည္ တရားထူး အသစ္အဆန္းဟုလည္း ဆိုႏိုင္၏။ ဆိုခဲ့ၿပီးသည့္အတိုင္း ဘုရားရွင္ ပြင့္ေတာ္မမူခင္ကပင္ ကံႏွင့္သံသရာကို လက္ခံက်င့္သံုး ေနခဲ့ၾက၏။ အတၱရွိျခင္းေၾကာင့္ ကံျပဳလုပ္၍ သံသရာ၌ က်င္လည္ရသည္ဟု ယံုၾကည္ခဲ့ၾက၏။ သတၱဝါတို႔၏ ခႏၶာကိုယ္ထဲ၌ ခႏၶာပ်က္ေသာ္လည္း မပ်က္ႏိုင္သည့္ အတၱေကာင္ ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္ခဲ့ၾက၏။ အတၱေကာင္ (ဝိဥာဥ္ေကာင္၊ လိပ္ျပာေကာင္၊ အသက္ေကာင္)သည္ ခႏၶာကိုယ္တစ္ခု ေသးဆံုးပ်က္စီးလွ်င္ ဘဝသစ္ ခႏၶာသစ္သို႔ ဝင္ေရာက္သည္ဟု ယံုၾကည္ခဲ့ၾက၏။
ထိုသို႔ ယံုၾကည္ျခင္းသည္ မွားယြင္းေၾကာင္း ဘုရားရွင္ မိန္႔ေတာ္မူခဲ့၏။ တစ္ဘဝၿပီး တစ္ဘဝ ကူးေျပာင္းေနသည့္ အတၱေကာင္ မရွိ႐ံုသာမက ဘဝေဟာင္းမွ ႐ုပ္နာမ္တို႔ ဘဝသစ္သို႔ ကူးေျပာင္းသြားၾကသည္လည္း မဟုတ္ေပ။ ဘဝေဟာင္းမွ ဘဝသစ္သို႔ ႐ုပ္ (သို႔မဟုတ္) နာမ္ (သို႔မဟုတ္) အတၱေကာင္ ကူးေျပာင္းသည္ဟု မွတ္ယူျခင္းသည္ မွားယြင္း၏။ ဤအယူသည္ သႆတဒိ႒ိ (တည္ျမဲအယူမွား)တစ္မ်ိဳး ျဖစ္၏။ ဘဝေဟာင္းႏွင့္ ဘဝသစ္တို႔ က်ိဳးေၾကာင္းဆက္စပ္မႈ လံုးဝမရွိဟု မွတ္ယူလွ်င္လည္း မွားယြင္း၏။ ဤအယူသည္ ဥေစၧဒဒိ႒ိ (ျပတ္စဲအယူမွား)တစ္မ်ိဳး ျဖစ္၏။ အတၱေကာင္သည္ ဘဝေဟာင္း ဘဝသစ္ ႏွစ္ခုၾကား၌ ယာယီေနရေသးသည္ဟု မွတ္ယူလွ်င္လည္း မွားယြင္း၏။ ဤအယူသည္ အႏၲရာဘဝဒိ႒ိ (ၾကားဘဝအယူမွား)မည္၏။
လူတို႔ ၾကံဳေတြ႔ရတတ္ေသာ နာနာဘာဝ ဝိနာဘာဝ သတၱဝါတို႔သည္ ဘဝႏွစ္ခု၏ ၾကားကာလ၌ ယာယီရွင္သန္ေနၾကသည့္ အႏၲရာဘဝသားမ်ား မဟုတ္ၾကေပ။ သံုးဆယ့္တစ္ဘံု ဘဝသံသရာတြင္ ပါဝင္သည့္ ၿပိတၱာကဲ့သို႔ေသာ အပါယ္ဘံုသားမ်ားသာ ျဖစ္ၾက၏။ သို႔မဟုတ္ စတုမဟာရာဇ္ နတ္ဘံုတြင္ ပါဝင္ေသာ ေအာက္တန္းစားနတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ေအာက္တန္းစားနတ္ပင္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ကမၼဇိဒၶိ (ကံတန္ခိုး)ေၾကာင့္ ကိုယ္ေရာက္ေဖ်ာက္ျခင္း၊ ႐ုပ္သြင္ထူး ဖန္းဆင္းျခင္း အစရွိေသာ အထူးအဆန္းမ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္ၾက၏။ စတုမဟာရာဇ္ နတ္တို႔၏ သက္တမ္းသည္ လူတို႔အေရတြက္အားျဖင့္ ႏွစ္ေပါင္းကိုးသိန္း ရွည္ၾကာ၏ (အဘိဓမၼတၳသဂၤဟ)။ သို႔ျဖစ္၍ လူသားမ်ိဳးဆက္ ေျမာက္မ်ားစြာၾကာေအာင္ အသက္ရွင္ႏိုင္ၾက၏။ ၎တို႔သည္ အျခားေသာ ကာမဘံုသားမ်ားကဲ့သို႔ ႐ုပ္နာမ္ခႏၶာ (ခႏၶာငါးပါး) အျပည့္အစံု ရွိၾက၏။ သို႔ေသာ္ ၎တို႔၏ ႐ုပ္ခႏၶာ ဖြဲ႔စည္းမႈ၌ သိမ္ေမြ႔သည့္ သုခုမ႐ုပ္ပါဝင္မႈ မ်ားလြန္းေနေသာေၾကာင့္ ၎တို႔ကို လူတို႔၏ သာမန္မ်က္စိျဖင့္ မျမင္ႏိုင္ေပ။ ၎တို႔၏ ႐ုပ္ခႏၶာကို မျမင္ရေသာေၾကာင့္ ၎တို႔ကို ႐ုပ္မရွိေသာ နာမ္ေလာကသားမ်ား၊ ဝိဥာဥ္ေလာကသားမ်ားဟု အထင္မွားတတ္ၾက၏။ အတၲေကာင္၊ အသက္ေကာင္၊ ဝိဥာဥ္ေကာင္၊ လိပ္ျပာေကာင္မ်ားဟု အထင္မွားတတ္ၾက၏။
မပ်က္စီးဘဲ သံသရာက်င္လည္ေနသည့္ အတၱဟု မရွိေၾကာင္း၊ ကံစြမ္းသတၱိႏွင့္ အျခားအေၾကာင္းတရားတို႔ ဖန္တီးအပ္သည့္ ႐ုပ္နာမ္အစဥ္သာလွ်င္ သံသရာလည္ေနေၾကာင္း ဘုရားရွင္ ေဟာေတာ္မူခဲ့၏။ ဗုဒၶစာေပ၌ သံသရာ က်င္လည္သည့္ ႐ုပ္နာမ္ခႏၶာ အစဥ္ကို ျမစ္ေရအလ်ဥ္ႏွင့္ ႏိႈင္းစာျပ၏။ မီးလွ်ံ အစဥ္အတန္းႏွင့္လည္း ႏိႈင္းစာျပ၏ (“နဒီေသာေတာ ဝိယ”၊ “ဒီပဇာလာ ဝိယ”၊ ဓမၼပဒအ႒ကထာ၊ ဝိဘင္းအ႒ကထာ စသည္)။ ဗုဒၶဘာသာ အလိုအရ ဘဝေဟာင္းမွ ႐ုပ္နာမ္ေဟာင္းတို႔ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္ေသာအခါ ဘဝအသစ္၌ ႐ုပ္နာမ္အသစ္တို႔ ဆက္တိုက္ပင္ ျဖစ္ေပၚလာသည္။ ႐ုပ္ေဟာင္းနာမ္ေဟာင္းတို႔ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္မႈသည္ ႐ုပ္သစ္နာမ္သစ္တို႔ ျဖစ္ေပၚရန္ နတၳိပစၥည္း၊ ဝိဂတပစၥည္း အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။ ဘဝေဟာင္းမွ ႐ုပ္နာမ္တို႔ႏွင့္ ဘဝသစ္မွ ႐ုပ္နာမ္တို႔သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳး အျဖစ္ျဖင့္သာ ဆက္စပ္မႈ ရွိၾက၏။ ႐ုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ သံသရာလည္ပံု က်ိဳးေၾကာင္းဆက္စပ္မႈ သေဘာတရားကို ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္ႏွင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာေတာ္တို႔၌ ေလ့လာႏိုင္ေပသည္။
ဘဝသစ္ ႐ုပ္နာမ္ႏွင့္ ဘဝေဟာင္း ႐ုပ္နာမ္တို႔ ျမစ္ေရအလ်ဥ္ကဲ့သို႔၊ မီးလွ်ံအစဥ္အတန္းကဲ့သို႔ တစ္ဆက္တည္း ျဖစ္ပံုမွာ သမဏနတ္သား ဝတၳဳ၌ ထင္ရွား၏။ အမ်ိဳးေကာင္းသား တစ္ေယာက္သည္ ျမတ္စြာဘုရား သာသနာေတာ္၌ ရဟန္းျပဳ၍ ပဋိပတၱိအက်င့္ကို အားထုတ္၏။ ငါးဝါေျမာက္ ဝါကၽြတ္ေသာအခါ ပဝါရဏာျပဳၿပီးလွ်င္ ဝိနည္းမာတိကာႏွင့္ ႏွစ္သက္ရာကမၼ႒ာန္းကို သင္ယူ၍ ေတာရေဆာက္တည္၏။ ျပင္းစြာ အားထုတ္၏။ ေမ့ေလ်ာ့မည္ စိုးေသာေၾကာင့္ ေန႔ေရာညပါ မအိပ္မေန မျပတ္အားထုတ္၏။ အစာအာဟာရ ကင္းလ်က္ပင္ အားထုတ္ေလရာ ကိေလသာႏွင့္ စစ္ဆင္ရင္း က်ဆံုးသြား၏။ မဂ္ဖိုလ္ရရန္ အေၾကာင္းဥပနိႆယ အားနည္းေသးေသာေၾကာင့္ မဂ္ဖိုလ္မဆိုက္ဘဲ စုေတသြားၿပီး တာဝတႎသာ နတ္ျပည္ဝယ္ နတ္သမီးမ်ားသာရွိၿပီး နတ္သားမရွိေသးေသာ ဗိမာန္တစ္ခု၌ နတ္သားသြားျဖစ္၏။ လူတို႔ကဲ့သို႔ အမိဝမ္း၌ ပဋိသေႏၶ မယူရဘဲ အရြယ္ေရာက္ေသာ နတ္သားအျဖစ္ နတ္ဘံု၌ ဘြားကနဲ ေပၚ၏။ ဥပပတ္ပဋိသေႏၶဟု ေခၚသည္။ နတ္ပဋိသေႏၶ၏ သဘာဝပင္ ျဖစ္သည္။ ထိုနတ္သားသည္ ဘဝေျပာင္းခဲ့သည္ကို မသိဘဲ ရဟန္းဘဝမွာသာ ရွိေသးသည္ဟု ထင္ေန၏။ သူ႔ကိုယ္သူ ရဟန္းဟု ထင္ေန၏။ အျခံအရံ နတ္သမီးမ်ားကို ေက်ာင္းသို႔ လာေရာက္ဖူးေမွ်ာ္ၾကသည့္ လူဒကာမမ်ားဟု ထင္ေန၏။ သို႔ျဖစ္၍ နတ္ဝတ္ျဖစ္ေသာ အေပၚ႐ံု ဘြဲ႔ျဖဴအဝတ္ကို အေပၚဝတ္သကၤန္းကဲ့သို႔ တင့္တယ္စြာ ဝတ္႐ံုလ်က္ မ်က္လႊာခ်ေန၏။ ရဟန္းဘဝမွ နတ္သားျဖစ္လာသူျဖစ္ေၾကာင္း နတ္သမီးတို႔ သိၾက၍ အေျခအေနကို သတိေပးၾက၏။ နတ္ျပည္ျဖစ္၍ ရဟန္းတရား အားထုတ္ေနရန္ မသင့္ေတာ္ေၾကာင္း၊ နတ္စည္းစိမ္ ခံစားရမည့္ အခ်ိန္ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကားၾက၏။ နတ္သားသည္ မ်က္လႊာခ်လ်က္သာ ရွိေန၏။ နတ္သမီးတို႔က နတ္တူရိယာမ်ားကို ခ်ီေျမႇာက္၍ ျပေသာ္လည္း မၾကည့္ေပ။ သို႔ျဖစ္၍ နတ္သမီးတို႔သည္ နတ္သား၏ ေရွ႕၌ ကိုယ္လံုးေပၚမွန္ႀကီး ခ်ေပးလိုက္ၾက၏။ နတ္သားလည္း မွန္ထဲက သူ႔အရိပ္ကို ျမင္လိုက္ရမွ အျဖစ္မွန္ကို သေဘာေပါက္သြား၏။ အရဟတၱဖိုလ္အတြက္ က်င့္ခဲ့ေသာ္လည္း နတ္ခ်မ္းသာကိုသာ ရသည္၊ ေရႊတံဆိပ္ဆု ရရန္ရည္ရြယ္ေသာ စစ္သားသည္ ဆန္တစ္ဆုပ္သာ ဆုရသကဲ့သို႔ ျဖစ္၏ဟု စိတ္မခ်မ္းမသာျဖစ္၍ နတ္ဗိမာန္သို႔ မဝင္ဘဲ နတ္သမီး အျခံအရံႏွင့္တကြ ဘုရားရွင္ထံသို႔ သြား၏။ ဘုရားရွင္ထံမွ တရားေတာ္ကို နာယူရေသာအခါ ေသာတာပန္ ျဖစ္သြား၏။ (အစၧရာသုတ္၊ ေဒဝတာသံယုတ္အ႒ကထာ)။
ဤဝတၳဳ၌ အေၾကာင္းအက်ိဳး အျဖစ္ျဖင့္သာ ဆက္စပ္မႈရွိေသာ ဘဝႏွစ္ခုမွ ႐ုပ္နာမ္ျဖစ္စဥ္ ေျပာင္းလဲမႈ (ဘဝေဟာင္းမွ ဘဝသစ္သို႔ ေျပာင္းလဲမႈ)ကို ကာယကံရွင္ ကိုယ္တိုင္ပင္ မသိလိုက္ေပ။ နတ္တို႔၏ ဥပပတ္ ပဋိသေႏၶ၌သာမက လူတို႔၏ ပဋိသေႏၶ၌လည္း ႐ုပ္သစ္နာမ္သစ္တို႔သည္ ႐ုပ္ေဟာင္းနာမ္ေဟာင္းတို႔ႏွင့္ ျဖစ္စဥ္တစ္ဆက္တည္းမွာပင္ ရွိၾက၏။ ၾကားဘဝ မရွိေပ။
ထိုင္ျခင္း၊ သြားျခင္း၊ စကားေျပာျခင္း အစရွိေသာ အမူအရာတို႔မွာလည္း အတၱဝါဒီတို႔ ယံုၾကည္သကဲ့သို႔ စီမံညႊန္ၾကားတတ္ေသာ၊ အစိုးရေသာ ထာဝရအတၱေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္ မဟုတ္ေပ။ ၎တို႔သည္ စိတၱဇ႐ုပ္တို႔၏ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားသာ ျဖစ္ၾက၏။ စိတၱဇဝါေယာဓာတ္ေၾကာင့္ ျပဳမူလႈပ္ရွားမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚ၏ (“အဘိကၠမာဒိပၸဝတၱကစိတၱသမု႒ာနာ, ဝါေယာဓာတု”၊ ဝိသုဒၶိမဂ္မဟာဋီကာ၊ ဓမၼသဂၤဏီ)။
ခံစားမႈသည္လည္း အတၱႏွင့္ မဆိုင္ေပ။ ခံစားသည့္ အတၱဟူ၍ မရွိေပ။ အေၾကာင္းတိုက္ဆိုင္လွ်င္ ခံစားမႈ ျဖစ္ေပၚ၏။ ေဝဒနာသည္ အတၱမဟုတ္။ ေဝဒနာသည္ ပရမတၳသဘာဝ ေစတသိက္တစ္ခုသာ ျဖစ္၏ (“ဖႆ ပစၥယာ ေဝဒနာ”၊ မဟပဓာနသုတ္ စသည္)။
(ဆက္ရန္ . . . . .)
:)
ရွင္အာစာရ
